Στην Οδό των Σαπωνοποιών.

Η Toulon, γνωστή για το λιμάνι της, ναύσταθμο του Μεσογειακού στόλου της Γαλλίας, κρύβει επίσης κι ένα δρόμο με το όνομα Rue des Savonnières. Στα 1633, εκτός των τειχών της πόλης, ο δρόμος των Σαπωνοποιών πήρε το όνομά του όταν υποδέχθηκε την ανθίζουσα (και κάπως ρυπαρή) βιομηχανία της εποχής.

Χάριν του εξαιρετικού ελαιολάδου της περιοχής, η Toulon υπήρξε η πρώτη πόλη-βιομηχανική παραγωγός σαπουνιού γύρω στα 1430, πολύ πριν τη γειτονική Μασσαλία. Αναπτύχθηκε και έζησε τη χρυσή της εποχή μέχρι τα μέσα του 17ου Αιώνα. Είκοσι, τότε, Σαπωνοποιΐες εφοδίαζαν με τόνους σαπουνιού τα εμπορικά πλοία κάθε σημαίας, που απέπλεαν από το λιμάνι της πόλης προς τη Μεσόγειο.

Βασιλική διαταγή στα 1669 και ο πόλεμος του σαπουνιού ανέδειξε νικήτρια τη Μασσαλία που πέτυχε φορολογική ελευθερία, ενώ δασμοί επιβλήθηκαν στις εισαγωγές-εξαγωγές της Toulon. Όλα άλλαξαν στη συνέχεια, οι ποσότητες των παλιών παραγωγών μειώθηκαν, η ποιότητα υποβαθμίστηκε και η σαπωνοποιΐα της πόλης συρρικνώθηκε.

Άδικα πήγαν τα διαβήματα και τα παράπονα. Μάταια ισχυρίστηκαν οι σαπωνοποιοί ότι τα αλκαλικά απόβλητα της δουλειάς τους, χύνονταν στο λιμάνι και καθάριζαν τα ξύλινα κύτη του πολεμικού στόλου, σώζοντάς τα από τα βλαβερά παράσιτα που τα κατέτρωγαν. Τίποτε δεν άλλαξε. Η Μασσαλία ανέλαβε τη δουλειά και τη δόξα.

Η ζωή πήρε το δρόμο της. Κι έμεινε η παλιά οδός των Σαπωνοποιών να θυμίζει το ξεκίνημα αυτού του δρόμου. Ποιος ξέρει, ίσως μια μέρα κι ο δικός μας δρόμος να μετονομαστεί σε Οδό των Ερασιτεχνισμών, για να θυμίζει κι αυτός κάποια μικρή στροφή του κύκλου της ζωής.

Επιφανειακή προσέγγιση.

Σαν τον αστρονόμο που φέρνει με το τηλεσκόπιο την επιφάνεια των ουράνιων σωμάτων στα μάτια της γης, ένας άλλος παρατηρητής εστιάζει το μικροσκόπιό του και ταξιδεύει στο αχανές διάστημα του μικρόκοσμου μέχρι τη φλούδα μιας επιφάνειας. Εκείνη της ανθρώπινης επιδερμίδας, στην εξωτερική όψη μιας παλάμης.

Δέος για το μικροσκόπο, που παρατηρεί τη μορφολογία του ανθρώπινου πλανητικού άκρου και τη δίνη της αέναης κίνησής του μέσα στο διαστημικό άπειρο της καθημερινότητας. Επιδερμίδα ζωντανή, με κυτταρικούς σχηματισμούς, τεντωμένη από αρθρώσεις, ελαστική από χρήσεις, φθαρμένη από ρυτίδες και επιχρωματισμένη από τον ήλιο. Στο μικροσκόπιο, η εικόνα θολώνει από λεπτά στρώματα ρύπων που εντοπίζει ο πολλαπλασιαστικός φακός του οργάνου παρατήρησης. Ανάμεσα τους, σπαρμένα υπολείμματα από χημικές απορρυπαντικές ουσίες με σύσταση από δραστικά τασιενεργά, αντιμικροβιακά συντηρητικά, τεχνητά αρώματα και χρωστικές. Τοπίο ξηρό, αλλοιωμένο από ουσίες ξένες. Κοντή και η αναπνοή του δέρματος.

Αν ο παρατηρητής του μυαλού μου στραφεί στο σαπωνοποιό μέσα μου, άραγε θα τον πείσει κάποτε να τα βάλει με τους λαθρεπιβάτες του μικροσκοπικού πλανήτη; Θα στείλει εκείνος ποτέ ένα στρατό από ανίκητες φυσαλίδες σαπωνοποιημένου ελαιολάδου με φυσική γλυκερίνη για να συμπαρασύρουν τους απρόσκλητους επισκέπτες και να επαναφέρουν τη λάμψη της ατόφιας επιδερμίδας;

Τότε και μόνο, ο αστρονόμος του μικρόκοσμου θα ανασηκώσει τα μάτια του με την ειλικρινή χαρά της ανακάλυψης μιας διαυγούς τάξης. Έως τότε, θολό το τοπίο των ερευνών και στα χέρια μας, όπως πάντα, το πρόβλημα και η λύση του.

Σήμερα τα Φώτα.

Κύριοι Ακαδημαϊκοί,

Κυρίες και Κύριοι,

Ας μού επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μου ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά-σιγά, να ταυτίζονται μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ. Είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του. Πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα.
Δεν μιλώ για τη φυσική ικανότητα να συλλαμβάνει κανείς τ' αντικείμενα σ' όλες τους τις λεπτομέρειες αλλά για τη μεταφορική, να κρατά την ουσία τους και να τα οδηγεί σε μια καθαρότητα τέτοια που να υποδηλώνει συνάμα την μεταφυσική τους σημασιολογία.


Από το λόγο του Οδ.Ελύτη κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ, αφιερωμένο στην ημέρα των Φώτων και στη μεταφορική καθαρότητα που ελπίζουμε να μας οδηγήσουν οι καρποί των ερασιτεχνισμών μας.

Sapindus Mukorossi.

Soap nut στη διεθνή, Reetha στα Hindi, είναι ο καρπός του δέντρου Sapindus Mukorossi. Ο καρπός με τον ιδιαίτερο φλοιό, πλούσιο σε σαπωνίνες. Στην Ινδία και στο Νεπάλ, χρησιμοποιείται από αιώνων στο πλύσιμο, στη μπουγάδα, στο καθάρισμα, με ιδιότητες παραπλήσιες των σαπουνιών μας.

Προτείνεται ως φιλικός προς το περιβάλλον, αφού είναι φυσικός και η παραγωγή του σημαίνει απλώς την επιμελή δενδροκαλλιέργεια. Ως αβλαβής και αποτελεσματικός για τον καθαρισμό υφασμάτων, απαλός για ευαίσθητες επιδερμίδες, πλήρως βιοαποικοδομήσιμος και οικονομικότερος από τα κοινά απορρυπαντικά. Λέγονται τόσα καλά, που αναρωτιέμαι πώς δεν βρίσκεται στα κεντρικά ράφια των μαζικών παντοπωλείων.

Ίσως σε γεωπόνους πρέπει να ρωτήσω για να μου δώσουν σπόρους και οδηγίες φυτέματος. Εννέα χρόνια ωστόσο, μαθαίνω ότι χρειάζεται ένα νέο δέντρο για να δώσει τους πρώτους καρπούς του. Και με την προϋπόθεση ότι θα τηρούνται συνθήκες εδάφους, υγρασίας και θερμοκρασίας αντίστοιχες της βόρειας Ινδίας.

Κι εγώ που πίστευα ότι τα πρώτα μου σαπούνια θα καταγράφονταν ως ένα κάπως σπάνιο κατόρθωμα στη χρυσή λίστα μου. Ενώ ο καρπός της φιλοδοξίας μου κρέμεται ήδη επί αιώνες φρέσκος φρέσκος στα δέντρα της μισής περίπου ανθρωπότητας. Τι να πω, ένα κουκούτσι θέλω κι εννέα χρόνια σιωπή...

Με θαλασσινό νερό.

Rouille. Μια σάλτσα άλειμμα από ελαιόλαδο, κρόκο αυγού, ψίχουλα ψωμιού, σκόρδο, σαφράν και καυτερή πιπεριά. Ό,τι πρέπει για τις φέτες ψωμιού που μπορείς να βουτήξεις στο βαθύ πιάτο με το ζωμό μιας Μαρσεγιέζικης bouillabaisse.

Βραστή σε χαμηλή φωτιά, θα πει στην παλιά τοπική διάλεκτο το όνομά της κι είναι μια σούπα ψαριών, θαλασσινών και λαχανικών με μπαχαρικά και αρωματικά σαν το σκόρδο, την πορτοκαλόφλουδα, το βασιλικό, το σαφράν και το μάραθο, σερβιρισμένων χώρια σε μια φαρδιά πιατέλα.

Κι αν ήσουν στο μεγάλο λιμάνι της Δυτικής Μεσογείου, μετά από ένα τέτοιο θείο γεύμα, δίπλα στο μαρμάρινο νιπτήρα κάτω από τον οβάλ φωτισμένο καθρέφτη, ένα λευκό μυρωδάτο σαπούνι με ανάγλυφη την ονομασία του θα σε περίμενε για να πλύνεις τα δουλεμένα στο φαγητό δάχτυλά σου.

Savon de Marseille. Το μυστικό του είναι η συνταγή με θαλασσινό νερό της Μεσογείου, ελαιόλαδο ή φοινικέλαιο, ανθρακική και καυστική σόδα. Και πώς να μην διαλυθούν οι μυρωδιές της κακαβιάς στο λάδι του τόπου τους, πώς να μην ξανακολυμπήσουν τα υπολείμματα των θαλασσινών στα νερά τους, όταν η σαπωνοποίηση σέβεται κι ακολουθεί κανόνες αιώνων;

Κι εμείς, τώρα που θα βάλουμε μπρος τη σαπωνοποΐα μας, με την πρώτη επιτυχημένη παρτίδα είτε μπαρμπούνια θα τηγανίσουμε είτε χταπόδι θα κάνουμε στην κατσαρόλα. Να 'χουμε να πλένουμε.

Μία σφραγίδα ανάγλυφη.

Τι ζητήσαμε; Μία σφραγίδα. Με ξύλινη λαβή και μεταλλικό ανάγλυφο αποτύπωμα. Με χαραγμένες εσοχές που να σχηματίζουν το επιθυμητό σχέδιο, εντός ενός επίσης ανάγλυφου κύκλου.

Ένα λουλούδι, ένα τριαντάφυλλο ή μία γεωμετρική μαργαρίτα, μαζί πιθανώς με κάποια σημαίνοντα αρχικά. SPF ή CGT ή κάτι τέτοιο με χαρακτήρες καλλιγραφικούς και περιπλεγμένους μεταξύ τους.

Με το βλέμμα πάνω από τα πρεσβυωπικά γυαλιά, ο επαγγελματίας χαράκτης άφησε τις ακλόνητες πρέσσες του και τη σύγχρονη οθόνη του υπολογιστή του και στράφηκε να αντιμετωπίσει το αίτημά μου.

- 100 ευρώ στοιχίζει αυτό.

Άτιμο χρήμα! Πόσους αιώνες έχουν ζήσει η γλυπτική, η χαρακτική, η χύτευση, η τυπογραφία και οι συγγενείς τέχνες και για πότε αποτιμήθηκε η δράση τους τόσο στρογγυλά στο πιο πρόσφατο από τα νομίσματα!

Ας είναι καλά η συλλογή με τα κοχύλια από την πρόσφατη επίσκεψη στις παραλίες της Νότιας Εύβοιας. Το αποτύπωμά τους στο νωπό σαπούνι θα αποδίδει τη χάρη ενός εύθραυστου κελύφους της νερένιας ζωής. Κι αργότερα βλέπουμε...

H φωλιά του μυρμηγκιού.

Εκεί που περπατάς στην εξοχή, σ’ ένα σηματοδοτημένο πεζοπορικό μονοπάτι, τυποποιημένο ειδικά για τους ανθρώπους της πόλης, συναντάς με την άκρη του ποδιού σου μία τρύπα στο έδαφος.

Γύρω το χώμα είναι μαλακό και στρωμένο κόκκο κόκκο από τις τιτάνιες δυνάμεις των λιλιπούτειων κατοίκων της υπόγειας φωλιάς. Πιο δίπλα δεύτερες και τρίτες είσοδοι και έξοδοι διαφυγής διασφαλίζουν τον αερισμό και την αέναη σειριακή κίνηση των μικρών μυρμηγκιών. Που αποθηκεύουν για να ζουν και ζουν για να αποθηκεύουν μικρές μονάδες απαραίτητων εφοδίων, ποτέ περιττών.

Δεν στολίζουν ποτέ μία κεντρική αίθουσα με κάποιο σπάνιο πετραδάκι ή κάποιο γυαλιστερό ορυκτό ή έστω ένα ψήγμα ανθρώπινης κατασκευής, ακατανόητο μα ελκυστικό. Μόνο και πάντα τα απαραίτητα.

Μήπως κι εμείς κάνουμε το ίδιο στη ζωή μας, αλλά από την απέναντι πλευρά του καθρέφτη; Μαζεύουμε συνέχεια με αυτό το ζήλο, τόσα και τόσα περιττά, αντικείμενα μόνο μιας πιθανής μελλοντικής μας απόλαυσης.

Κοιτώ τα ακίνητα σωρευμένα υλικά, τα σκεύη και τα όργανα της σαπωνοποιΐας μου, σκέφτομαι το βάρος της φιλοδοξίας μου και αισθάνομαι μκρός τιτάνας σαν τα μυρμηγκάκια.

Σαπούνι στην ώρα του.

Πόσο ακόμα; πόσο θα περιμένουμε μέχρι οι επιφανειοδραστικές ουσίες του δικού μας σαπουνιού να συμπαρασύρουν τους ρύπους    της καθημερινότητας από τις παλάμες μας;

Σίγουρα, λίγο ακόμα. Παρηγοριά μας είναι ότι ο χρόνος, που κυλάει στο ενδιάμεσο της οργάνωσης και της ποθούμενης παραγωγής της σαπωνοποιΐας μας, είναι γεμάτος από δημιουργικές συγγενείς δραστηριότητες.

Γιατί αν δεν λερωθείς καλά καλά, φτιάχνοντας ρακόμελο και κεριά, συγκεντρώνοντας και τακτοποιώντας υλικά σαπωνοποίησης, σκεύη και όργανα οινοποίησης και εμφιάλωσης, τότε τι αξίζει να καθαρίσεις;

Ίσως λοιπόν, μας πρέπει, που θα λερωθούμε ακόμη λίγο, για να αρχίσει ο κύκλος της αποκάθαρσης. Σύντομα θα ξέρουμε...

Σκάλα σκάλα σ' ανεβαίνω.

Η εμπεριστατωμένη αυτή λαϊκή απεικόνιση έδινε συχνά διέξοδο στους χρόνους αναμονής στο συνοικιακό καθαριστήριο των παιδικών μου χρόνων, μέχρι να εντοπιστεί και να αποκαθηλωθεί το κατά περίπτωση σιδερωμένο κουστούμι, παλτό ή φόρεμα.

Τελικά, προσφέρει μια καμπύλη σαν την κατανομή του Gauss, όπου αν επαναλάβεις πολλές φορές ένα πείραμα, παίρνεις ένα σύνολο αποτελεσμάτων με μία μέση πιθανή τιμή. Η δεκαετία δηλαδή της ζωής που παρουσιάζει την υψηλότερη πιθανότητα αίσθησης επιτυχίας είναι τα 50's, που στατιστικά (και ιδανικά) συνδυάζουν τα πλεονεκτήματα της νεανικότητας και της ωριμότητας.

Η σκάλα της ζωής του χομπίστα σαπωνοποιού είναι μια αντίστοιχη περίπτωση, κατά την αντίληψή μου. Βρίσκομαι τώρα στη φάση που περιφέρομαι με το ποδηλατάκι της ανεμελιάς και της άγνοιας, πολύ μακριά ακόμη από τα πρώτα σταθερά βήματα ή την κατάκτηση της κορυφής. Θα τα καταφέρουμε όμως, ας είναι κι αυτό το μήλο της Εύας στη μέση...

Safety Rules.

Όταν αναλαμβάνεις να σχεδιάσεις ένα οικιακό εργαστήριο σαπωνοποίησης, οφείλεις να ακολουθείς πιστά τους κανόνες ασφαλείας για την οργάνωση και τη λειτουργία του.

Κανόνας 1ος:  Όλες οι α' ύλες της σαπωνοποποίησης φυλάσσονται σε ξεχωριστό κλειστό χώρο, μακριά από την πρόσβαση των μικρών και με πινακίδες επισήμανσης κατανοητές από ανύποπτους μεγάλους.

Ο μεστός στίχος του καλλιτέχνη Kid Creole δείχνει και την αξία της επαναλαμβανόμενης προφορικής επισήμανσης:

Doris, You can take my Frosted Flakes
Doris, You can take my Shake 'N' Bake
Doris, You can take my Burger king
Doris, You can take my Ring Ding

[Chorus]
But Don't don't don't Don't take my Coconuts
Don't don't don't Don't take my Coconuts
Don't don't don't Don't take my Coconuts
Don't don't don't Don't take my Coconuts

Σεβασμό οφείλουμε, τέλος, στον καλλιτέχνη που προτιμά να βγάζει το λάδι απευθείας από τις δικές του Coconuts και να μην επαφίεται όπως εμείς στο Coconut Oil του εμπορίου.

Συγκριτική μετρολογία.

Σε μία από τις θυρίδες ασφαλείας του Bureau International des Poids et Mesures των Σεβρών, φυλάσσεται από τα 1880 το πρότυπο χιλιόγραμμο, θεμελιώδης μονάδα μάζας του SI. Είναι ένας κύλινδρος, κράματος 90% λευκόχρυσου και 10% ιριδίου.

Από τους περιοδικούς ελέγχους προκύπτει ωστόσο, ότι το πρότυπο χιλιόγραμμο παρουσιάζει σταδιακή μείωση της μάζας του, ως προς τα επίσημα αντίγραφα, με ρυθμό 0.5μg ανά έτος. Ελάχιστης ίσως σημασίας απόκλιση, αλλά για απόλυτη ακρίβεια, ούτε στις Sevres δεν συζητούν ακόμη. 

Άρα, η τυπική επιτραπέζια ψηφιακή ζυγαριά 0-5kg, ακρίβειας γραμμαρίου, που καταλήγω να προμηθευτώ για τη ζύγιση των α' υλών της φόρμουλας των σαπουνιών μου, παραμένει με άνεση η πιο αξιοπρεπής λύση για τις ανάγκες μου. 

Η ώρα της κάθαρσης πλησιάζει.

Όλο και περισσότερα από τα υλικά και τα σκεύη, που απαιτούνται για το 1ο πείραμα οικιακής σαπωνοποίησης, συγκεντρώνονται σιγά σιγά:

Potassium Hydroxide, AKZO NOBEL

Coconut Oil, Henry Lamotte Οils

Olive oil (extra virgin), Family Supplies

Aqua, filtered by BRITA

Chamomile infusion, LIPTON

Καλούπια σιλικόνης είναι επίσης εδώ. Aπομένει να εξασφαλιστεί μία αξιοπρεπής ζυγαριά και εξοπλισμός ασφαλείας, γάντια, γυαλιά κλπ. 

Άραγε η πράξη θα είναι ο θρίαμβος της θεωρίας ή η αφορμή για μία νέα αρχή;